కిష్కింధాకాండ త్రింశః సర్గః, ఈ సర్గలో హనుమంతుడు, వాలి హతమైన తరువాత, సుగ్రీవుని రాముడి వద్దకు తీసుకువస్తాడు. రాముడు సుగ్రీవునికి కిష్కింధ రాజ్యాన్ని అప్పగించతాడు. సుగ్రీవుడు తన సైన్యంతో కిష్కింధ చేరుకొని వాలి పంతుల్ని, మిత్రుల్ని సాంత్వన పరుస్తాడు. అనంతరం, సుగ్రీవుడు తన భార్య తారతోపాటు, సర్వమాన్యుల సమక్షంలో రాముడి ఆజ్ఞానుసారం రాజ్యపదవిని స్వీకరిస్తాడు. ఆ తరువాత సుగ్రీవుడు, హనుమంతుడు మరియు ఇతర వానరులు రాముని సేవలో ఉంటారు. హనుమంతుడు, రాముడు సీతా మాతను రక్షించడానికి తీసుకునే చర్యలపై చర్చిస్తారు.
శరద్వర్ణనమ్
గుహాం ప్రవిష్టే సుగ్రీవే విముక్తే గగనే ఘనైః |
వర్షరాత్రోషితో రామః కామశోకాభిపీడితః || ౧ ||
పాండురం గగనం దృష్ట్వా విమలం చంద్రమండలమ్ |
శారదీం రజనీం చైవ దృష్ట్వా జ్యోత్స్నానులేపనామ్ || ౨ ||
కామవృత్తం చ సుగ్రీవం నష్టాం చ జనకాత్మజామ్ |
బుద్ధ్వా కాలమతీతం చ ముమోహ పరమాతురః || ౩ ||
స తు సంజ్ఞాముపాగమ్య ముహూర్తాన్మతిమాన్ పునః |
మనఃస్థామపి వైదేహీం చింతయామాస రాఘవః || ౪ ||
ఆసీనః పర్వతస్యాగ్రే హేమధాతువిభూషితే |
శారదం గగనం దృష్ట్వా జగామ మనసా ప్రియామ్ || ౫ ||
దృష్ట్వా చ విమలం వ్యోమ గతవిద్యుద్బలాహకమ్ |
సారసారవసంఘుష్టం విలలాపార్తయా గిరా || ౬ ||
సారసారవసన్నాదైః సారసారవనాదినీ |
యాఽఽశ్రమే రమతే బాలా సాఽద్య తే రమతే కథమ్ || ౭ ||
పుష్పితాంశ్చాసనాన్ దృష్ట్వా కాంచనానివ నిర్మలాన్ |
కథం సా రమతే బాలా పశ్యంతీ మామపశ్యతీ || ౮ ||
యా పురా కలహంసానాం స్వరేణ కలభాషిణీ |
బుధ్యతే చారుసర్వాంగీ సాఽద్య మే బుధ్యతే కథమ్ || ౯ ||
నిఃస్వనం చక్రవాకానాం నిశమ్య సహచారిణామ్ |
పుండరీకవిశాలాక్షీ కథమేషా భవిష్యతి || ౧౦ ||
సరాంసి సరితో వాపీః కాననాని వనాని చ |
తాం వినా మృగశావాక్షీం చరన్నాద్య సుఖం లభే || ౧౧ ||
అపి తాం మద్వియోగాచ్చ సౌకుమార్యాచ్చ భామినీమ్ |
న దూరం పీడయేత్కామః శరద్గుణనిరంతరః || ౧౨ ||
ఏవమాది నరశ్రేష్ఠో విలలాప నృపాత్మజః |
విహంగ ఇవ సారంగః సలిలం త్రిదశేశ్వరాత్ || ౧౩ ||
తతశ్చంచూర్య రమ్యేషు ఫలార్థీ గిరిసానుషు |
దదర్శ పర్యుపావృత్తో లక్ష్మీవాన్ లక్ష్మణోఽగ్రజమ్ || ౧౪ ||
తం చింతయా దుఃసహయా పరీతం
విసంజ్ఞమేకం విజనే మనస్వీ |
భ్రాతుర్విషాదాత్పరితాపదీనః
సమీక్ష్య సౌమిత్రిరువాచ రామమ్ || ౧౫ ||
కిమార్య కామస్య వశంగతేన
కిమాత్మపౌరుష్యపరాభవేన |
అయం సదా సంహ్రియతే సమాధిః
కిమత్ర యోగేన నివర్తితేన || ౧౬ ||
క్రియాభియోగం మనసః ప్రసాదం
సమాధియోగానుగతం చ కాలమ్ |
సహాయసామర్థ్యమదీనసత్త్వః
స్వకర్మహేతుం చ కురుష్వ తాత || ౧౭ ||
న జానకీ మానవవంశనాథ
త్వయా సనాథా సులభా పరేణ |
న చాగ్నిచూడాం జ్వలితాముపేత్య
న దహ్యతే వీరవరార్హ కశ్చిత్ || ౧౮ ||
సలక్షణం లక్ష్మణమప్రధృష్యం
స్వభావజం వాక్యమువాచ రామః |
హితం చ పథ్యం చ నయప్రసక్తం
ససామ ధర్మార్థసమాహితం చ || ౧౯ ||
నిఃసంశయం కార్యమవేక్షితవ్యం
క్రియావిశేషో హ్యనువర్తితవ్యః |
నను ప్రవృత్తస్య దురాసదస్య
కుమార కార్యస్య ఫలం న చింత్యమ్ || ౨౦ ||
అథ పద్మపలాశాక్షీం మైథీలీమనుచింతయన్ |
ఉవాచ లక్ష్మణం రామో ముఖేన పరిశుష్యతా || ౨౧ ||
తర్పయిత్వా సహస్రాక్షః సలిలేన వసుంధరామ్ |
నిర్వర్తయిత్వా సస్యాని కృతకర్మా వ్యవస్థితః || ౨౨ ||
స్నిగ్ధగంభీరనిర్ఘోషాః శైలద్రుమపురోగమాః |
విసృజ్య సలిలం మేఘాః పరిశ్రాంతా నృపాత్మజ || ౨౩ ||
నీలోత్పలదలశ్యామాః శ్యామీకృత్వా దిశో దశ |
విమదా ఇవ మాతంగాః శాంతవేగాః పయోధరాః || ౨౪ ||
జలగర్భా మహావేగాః కుటజార్జునగంధినః |
చరిత్వా విరతాః సౌమ్య వృష్టివాతాః సముద్యతాః || ౨౫ ||
ఘనానాం వారణానాం చ మయూరాణాం చ లక్ష్మణ |
నాదః ప్రస్రవణానాం చ ప్రశాంతః సహసాఽనఘ || ౨౬ ||
అభివృష్టా మహామేఘైర్నిర్మలాశ్చిత్రసానవః |
అనులిప్తా ఇవాభాంతి గిరయశ్చిత్రదీప్తిభిః || ౨౭ ||
దర్శయంతి శరన్నద్యః పులినాని శనైః శనైః |
నవసంగమసవ్రీడా జఘనానీవ యోషితః || ౨౮ ||
శాఖాసు సప్తచ్ఛదపాదపానాం
ప్రభాసు తారార్కనిశాకరాణామ్ |
లీలాసు చైవోత్తమవారణానాం
శ్రియం విభజ్యాద్య శరత్ప్రవృత్తా || ౨౯ ||
సంప్రత్యనేకాశ్రయచిత్రశోభా
లక్ష్మీః శరత్కాలగుణోపనీతా |
సూర్యాగ్రహస్తప్రతిబోధితేషు
పద్మాకరేష్వభ్యధికం విభాతి || ౩౦ ||
సప్తచ్ఛదానాం కుసుమోపగంధీ
షట్పాదబృందైరనుగీయమానః |
మత్తద్విపానాం పవనోఽనుసారీ
దర్పం వనేష్వభ్యధికం కరోతి || ౩౧ ||
అభ్యాగతైశ్చారువిశాలపక్షైః
సరః ప్రియైః పద్మరజోవకీర్ణైః |
మహానదీనాం పులినోపయాతైః
క్రీడంతి హంసాః సహ చక్రవాకైః || ౩౨ ||
మదప్రగల్భేషు చ వారణేషు
గవాం సమూహేషు చ దర్పితేషు |
ప్రసన్నతోయాసు చ నిమ్నగాసు
విభాతి లక్ష్మీర్బహుధా విభక్తా || ౩౩ ||
నభః సమీక్ష్యాంబుధరైర్విముక్తం
విముక్తబర్హాభరణా వనేషు |
ప్రియాస్వసక్తా వినివృత్తశోభా
గతోత్సవా ధ్యానపరా మయూరాః || ౩౪ ||
మనోజ్ఞగంధైః ప్రియకైరనల్పైః
పుష్పాతిభారావనతాగ్రశాఖైః |
సువర్ణగౌరైర్నయనాభిరామై-
-రుద్ద్యోతితానీవ వనాంతరాణి || ౩౫ ||
ప్రియాన్వితానాం నలినీప్రియాణాం
వనే రతానాం కుసుమోద్ధతానామ్ |
మదోత్కటానాం మదలాలసానాం
గజోత్తమానాం గతయోఽద్య మందాః || ౩౬ ||
వ్యభ్రం నభః శస్త్రవిధౌతవర్ణం
కృశప్రవాహాని నదీజలాని |
కల్హారశీతాః పవనాః ప్రవాంతి
తమోవిముక్తాశ్చ దిశః ప్రకాశాః || ౩౭ ||
సూర్యాతపక్రామణనష్టపంకా
భూమిశ్చిరోద్ఘాటితసాంద్రరేణుః |
అన్యోన్యవైరేణ సమాయుతానా-
-ముద్యోగకాలోఽద్య నరాధిపానామ్ || ౩౮ ||
శరద్గుణాప్యాయితరూపశోభాః
ప్రహర్షితాః పాంసుసముక్షితాంగాః |
మదోత్కటాః సంప్రతి యుద్ధలుబ్ధా
వృషా గవాం మధ్యగతా నదంతి || ౩౯ ||
సమన్మథం తీవ్రగతానురాగాః
కులాన్వితా మందగతిం కరిణ్యః |
మదాన్వితం సంపరివార్య యాంతం
వనేషు భర్తారమనుప్రయాంతి || ౪౦ ||
త్యక్త్వా వరాణ్యాత్మవిభూషణాని
బర్హాణి తీరోపగతా నదీనామ్ |
నిర్భర్త్స్యమానా ఇవ సారసౌఘైః
ప్రయాంతి దీనా విమదా మయూరాః || ౪౧ ||
విత్రాస్య కారండవచక్రవాకాన్
మహారవైర్భిన్నకటా గజేంద్రాః |
సరఃసు బద్ధాంబుజభూషణేషు
విక్షోభ్య విక్షోభ్య జలం పిబంతి || ౪౨ ||
వ్యపేతపంకాసు సవాలుకాసు
ప్రసన్నతోయాసు సగోకులాసు |
ససారసా రావవినాదితాసు
నదీషు హృష్టా నిపతంతి హంసాః || ౪౩ ||
నదీఘనప్రస్రవణోదకానా-
-మతిప్రవృద్ధానిలబర్హిణానామ్ |
ప్లవంగమానాం చ గతోత్సవానాం
ద్రుతం రవాః సంప్రతి సంప్రనష్టాః || ౪౪ ||
అనేకవర్ణాః సువినష్టకాయా
నవోదితేష్వంబుధరేషు నష్టాః |
క్షుధార్దితా ఘోరవిషా బిలేభ్య-
-శ్చిరోషితా విప్రసరంతి సర్పాః || ౪౫ ||
చంచచ్చంద్రకరస్పర్శహర్షోన్మీలితతారకా |
అహో రాగవతీ సంధ్యా జహాతి స్వయమంబరమ్ || ౪౬ ||
రాత్రిః శశాంకోదితసౌమ్యవక్త్రా
తారాగణోన్మీలితచారునేత్రా |
జ్యోత్స్నాంశుకప్రావరణా విభాతి
నారీవ శుక్లాంశుకసంవృతాంగీ || ౪౭ ||
విపక్వశాలిప్రసవాని భుక్త్వా
ప్రహర్షితా సారసచారుపంక్తిః |
నభః సమాక్రామతి శీఘ్రవేగా
వాతావధూతా గ్రథితేవ మాలా || ౪౮ ||
సుప్తైకహంసం కుముదైరుపేతం
మహాహ్రదస్థం సలిలం విభాతి |
ఘనైర్విముక్తం నిశి పూర్ణచంద్రం
తారాగణాకీర్ణమివాంతరిక్షమ్ || ౪౯ ||
ప్రకీర్ణహంసాకులమేఖలానాం
ప్రబుద్ధపద్మోత్పలమాలినీనామ్ |
వాప్యుత్తమానామధికాఽద్య లక్ష్మీ-
-ర్వరాంగనానామివ భూషితానామ్ || ౫౦ ||
వేణుస్వనవ్యంజితతూర్యమిశ్రః
ప్రత్యూషకాలానిలసంప్రవృద్ధః |
సమ్మూర్ఛితో గహ్వరగోవృషాణా-
-మన్యోన్యమాపూరయతీవ శబ్దః || ౫౧ ||
నవైర్నదీనాం కుసుమప్రభాసై-
-ర్వ్యాధూయమానైర్మృదుమారుతేన |
ధౌతామలక్షౌమపటప్రకాశైః
కూలాని కాశైరుపశోభితాని || ౫౨ ||
వనప్రచండా మధుపానశౌండాః
ప్రియాన్వితాః షట్చరణాః ప్రహృష్టాః |
వనేషు మత్తాః పవనానుయాత్రాం
కుర్వంతి పద్మాసనరేణుగౌరాః || ౫౩ ||
జలం ప్రసన్నం కుముదం ప్రభాసం
క్రౌంచస్వనః శాలివనం విపక్వమ్ |
మృదుశ్చ వాయుర్విమలశ్చ చంద్రః
శంసంతి వర్షవ్యపనీతకాలమ్ || ౫౪ ||
మీనోపసందర్శితమేఖలానాం
నదీవధూనాం గతయోఽద్య మందాః |
కాంతోపభుక్తాలసగామినీనాం
ప్రభాతకాలేష్వివ కామినీనామ్ || ౫౫ ||
సచక్రవాకాని సశైవలాని
కాశైర్దుకూలైరివ సంవృతాని |
సపత్రలేఖాని సరోచనాని
వధూముఖానీవ నదీముఖాని || ౫౬ ||
ప్రఫుల్లబాణాసనచిత్రితేషు
ప్రహృష్టషట్పాదనికూజితేషు |
గృహీతచాపోద్యతచండదండః
ప్రచండచారోఽద్య వనేషు కామః || ౫౭ ||
లోకం సువృష్ట్యా పరితోషయిత్వా
నదీస్తటాకాని చ పూరయిత్వా |
నిష్పన్నసస్యాం వసుధాం చ కృత్వా
త్యక్త్వా నభస్తోయధరాః ప్రనష్టాః || ౫౮ ||
ప్రసన్నసలిలాః సౌమ్య కురరీభిర్వినాదితాః |
చక్రవాకగణాకీర్ణా విభాంతి సలిలాశయాః || ౫౯ ||
అసనాః సప్తవర్ణాశ్చ కోవిదారాశ్చ పుష్పితాః |
దృశ్యంతే బంధుజీవాశ్చ శ్యామాశ్చ గిరిసానుషు || ౬౦ ||
హంససారసచక్రాహ్వైః కురరైశ్చ సమంతతః |
పులినాన్యవకీర్ణాని నదీనాం పశ్య లక్ష్మణ || ౬౧ ||
అన్యోన్యం బద్ధవైరాణాం జిగీషూణాం నృపాత్మజ |
ఉద్యోగసమయః సౌమ్య పార్థివానాముపస్థితః || ౬౨ ||
ఇయం సా ప్రథమా యాత్రా పార్థివానాం నృపాత్మజ |
న చ పశ్యామి సుగ్రీవముద్యోగం వా తథావిధమ్ || ౬౩ ||
చత్వారో వార్షికా మాసా గతా వర్షశతోపమాః |
మమ శోకాభిభూతస్య సౌమ్య సీతామపశ్యతః || ౬౪ ||
చక్రవాకీవ భర్తారం పృష్ఠతోఽనుగతా వనమ్ |
విషమం దండకారణ్యముద్యానమివ చాంగనా || ౬౫ ||
ప్రియావిహీనే దుఃఖార్తే హృతరాజ్యే వివాసితే |
కృపాం న కురుతే రాజా సుగ్రీవో మయి లక్ష్మణ || ౬౬ ||
అనాథో హృతరాజ్యోఽయం రావణేన చ ధర్షితః |
దీనో దూరగృహః కామీ మాం చైవ శరణం గతః || ౬౭ ||
ఇత్యేతైః కారణైః సౌమ్య సుగ్రీవస్య దురాత్మనః |
అహం వానరరాజస్య పరిభూతః పరంతప || ౬౮ ||
స కాలం పరిసంఖ్యాయ సీతాయాః పరిమార్గణే |
కృతార్థః సమయం కృత్వా దుర్మతిర్నావబుధ్యతే || ౬౯ ||
స కిష్కింధాం ప్రవిశ్య త్వం బ్రూహి వానరపుంగవమ్ |
మూర్ఖం గ్రామ్యసుఖే సక్తం సుగ్రీవం వచనాన్మమ || ౭౦ ||
అర్థినాముపపన్నానాం పూర్వం చాప్యుపకారిణామ్ |
ఆశాం సంశ్రుత్య యో హంతి స లోకే పురుషాధమః || ౭౧ ||
శుభం వా యది వా పాపం యో హి వాక్యముదీరితమ్ |
సత్యేన పరిగృహ్ణాతి స వీరః పురుషోత్తమః || ౭౨ ||
కృతార్థా హ్యకృతార్థానాం మిత్రాణాం న భవంతి యే |
తాన్ మృతానపి క్రవ్యాదాః కృతఘ్నాన్నోపభుంజతే || ౭౩ ||
నూనం కాంచనపృష్ఠస్య వికృష్టస్య మయా రణే |
ద్రష్టుమిచ్ఛతి చాపస్య రూపం విద్యుద్గణోపమమ్ || ౭౪ ||
ఘోరం జ్యాతలనిర్ఘోషం క్రుద్ధస్య మమ సంయుగే |
నిర్ఘోషమివ వజ్రస్య పునః సంశ్రోతుమిచ్ఛతి || ౭౫ ||
కామమేవం గతేఽప్యస్య పరిజ్ఞాతే పరాక్రమే |
త్వత్సహాయస్య మే వీర న చింతా స్యాన్నృపాత్మజ || ౭౬ ||
యదర్థమయమారంభః కృతః పరపురంజయ |
సమయం నాభిజానాతి కృతార్థః ప్లవగేశ్వరః || ౭౭ ||
వర్షాసమయకాలం తు ప్రతిజ్ఞాయ హరీశ్వరః |
వ్యతీతాంశ్చతురో మాసాన్ విహరన్నావబుధ్యతే || ౭౮ ||
సామాత్యపరిషత్ క్రీడన్ పానమేవోపసేవతే |
శోకదీనేషు నాస్మాసు సుగ్రీవః కురుతే దయామ్ || ౭౯ ||
ఉచ్యతాం గచ్ఛ సుగ్రీవస్త్వయా వత్స మహాబల |
మమ రోషస్య యద్రూపం బ్రూయాశ్చైనమిదం వచః || ౮౦ ||
న చ సంకుచితః పంథా యేన వాలీ హతో గతః |
సమయే తిష్ఠ సుగ్రీవ మా వాలిపథమన్వగాః || ౮౧ ||
ఏక ఏవ రణే వాలీ శరేణ నిహతో మయా |
త్వాం తు సత్యాదతిక్రాంతం హనిష్యామి సబాంధవమ్ || ౮౨ ||
తదేవం విహితే కార్యే యద్ధితం పురుషర్షభ |
తత్తద్బ్రూహి నరశ్రేష్ఠ త్వర కాలవ్యతిక్రమః || ౮౩ ||
కురుష్వ సత్యం మయి వానరేశ్వర
ప్రతిశ్రుతం ధర్మమవేక్ష్య శాశ్వతమ్ |
మా వాలినం ప్రేత్య గతో యమక్షయం
త్వమద్య పశ్యేర్మమ చోదితైః శరైః || ౮౪ ||
స పూర్వజం తీవ్రవివృద్ధకోపం
లాలప్యమానం ప్రసమీక్ష్య దీనమ్ |
చకార తీవ్రం మతిముగ్రతేజా
హరీశ్వరే మానవవంశనాథః || ౮౫ ||
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే కిష్కింధాకాండే త్రింశః సర్గః || ౩౦ ||
Kishkindha Kanda Sarga 30 Meaning In Telugu
వర్షాకాలము గడిచి పోయినను సుగ్రీవుడు తన వద్దకు రాలేదని రాముడు చింతిస్తున్నాడు. సుగ్రీవుడు కామాసక్తుడై తనకు ఇచ్చిన మాటను మరచినాడని, తన భార్య సీతను తలచుకొని దు:ఖిస్తున్నాడు. “ఈ శరత్కాలములో పండువెన్నెలలో సీతతో కూడా విహరించవలసిన తాను ఈ ప్రకారము భార్యావియోగము అనుభవించవలసి వచ్చినదే అని మనసులో ఆరాటపడుతున్నాడు. రాముడు. ఒకవేళ బతికి ఉంటే సీత ఈ శరత్కాల రాత్రులను ఎలా గడుపుతూ ఉందో అని ఆలోచిస్తున్నాడు. సీత తన దగ్గర లేకపోవడంతో రాముడు శరత్కాల వైభవాలను ఆస్వాదించలేకపోతున్నాడు.
మరలా తన అన్నగారు రాముడు సీత గురించి ఆలోచించడం చూచాడు లక్ష్మణుడు. మరలా రాముని ఉత్తేజపరచి కార్యోన్ముఖుడిని చేయదలిచాడు. రామునితో ఇలా అన్నాడు.
“రామా! ఏమిటీ వెర్రి! ఈ ప్రకారము కామానికి వశుడు కావడం వలన ప్రయోజనము ఏముంది! దీని వలన మానసిక స్థైర్యము నశించడం తప్ప వేరే ఏమీ జరగదు. ఏ కార్యమూ సిద్ధించదు. కాబట్టి నీవు నీ మనసులో నుండి చింతను తొలగించి, మనసును నిర్మలం చేసుకొని, కాగల కార్యము నందు శ్రద్ధ చూపు. ధైర్యము చేత ఏ కార్యము నైననూ సిద్ధింప చేసుకొన వచ్చును కదా! మనం ధైర్యంగా ఉంటే దైవము కూడా మనకు తోడుపడుతుంది. ముందు సుగ్రీవుడు మనకు ఎంత వరకూ సాయ పడగలడో ఆలోచించాలి.” అని లక్ష్మణుడు రామునికి కర్తవ్యమును బోధించాడు. రాముడు లక్ష్మణునితో ఇలాఅన్నాడు. “లక్ష్మణా! అప్పుడప్పుడు నా మనసు అలా దైన్యము చెందుతూ ఉంటుంది. నీ మాటలతో మరలా ధైర్యము తెచ్చుకుంటూ ఉంటాను. మనము తల పెట్టిన కార్యమును నెరవేరేట్టు చూడాలి.
లక్ష్మణా! వర్షాకాలము పూర్తి అయినది. వర్షములు ఆగిపోయినవి. శరత్కాలము ప్రవేశించినది. ఆకాశము నిర్మలంగా ఉంది. రాత్రుళ్లు చంద్రుడు తన కాంతితో ఈ జగత్తును అంతా తేజోమయం చేస్తున్నాడు. నేలంతా తడి ఆరిపోయి నడవడానికి అనుకూలంగా ఉంది. రాజులు శత్రురాజుల మీద దండయాత్రలు చేయుటకు తగు సమయము ఆసన్నమయింది. కానీ సుగ్రీవుడు ఎందుకో ఇంకా నా వద్దకురాలేదు. కనీసము సీతను వెదకడానికి ప్రయత్నం కూడా చేస్తున్నట్టు కనిపించడం లేదు.
నేనేమో ఇక్కడ సీతా వియోగ దుఃఖంతో అలమటిస్తుంటే, అక్కడ సుగ్రీవుడు కామభోగాలలో మునిగి తేలుతున్నాడు. అటు రాజ్యం పోగొట్టుకొని, ఇటు భార్యను పోగొట్టుకొని బాధ పడుతున్న నా మీద సుగ్రీవునికి దయ కలగడం లేదు. సుగ్రీవుడు తన పని అయిపోయింది కదా అని నిర్లక్ష్యంగా ఉన్నాడు.
“ఈ రాముడు తండ్రి చేత రాజ్యము నుండి వెళ్ల గొట్టబడిన అనాధ. పైగా రావణుడు అతని భార్యను అపహరించాడు. నా శరణు వేడాడు. ప్రస్తుతము నేనే రామునికి దిక్కు” అని సుగ్రీవుడు నన్ను అవమానిస్తున్నాడు. సుగ్రీవుడు, తన పని పూర్తి కాగానే, నాతో చేసుకొన్న ఒడంబడికను మరచి పోయినట్టున్నాడు. లక్ష్మణా! నీవు కిష్కింధకు పోయి, సుగ్రీవుని కలిసి నా మాటగా చెప్పు.
” మిత్రుని వలన తన పనిపూర్తి కాగానే, తాను మిత్రునికి ఇచ్చిన మాట మరచిన వాడు అధముడు. అది పుణ్యమైనను, పాపమైనను, మిత్రునికి ఇచ్చిన మాటను నిలబెట్టుకొనేవాడు ఉత్తముడు. తనకు సంబంధించిన పనులు పూర్తి అయిన తరువాత, ఇంకా పనులు పూర్తి కాని మిత్రులకు ఎవరైతే సాయం చెయ్యరో అటువంటి వారి మాంసమును కుక్కలు కూడా ముట్టవు. ఇది ధర్మము.
సుగ్రీవుడు మరలా నా ధనుష్టంకారమును వినదలచు కొన్నాడో ఏమో అడిగి తెలుసుకో. ఈ సారి నేను బాణం ఎక్కుబెడితో అది సుగ్రీవుని మీదనే అవుతుంది. సుగ్రీవుడు లేకపోయినా నీ సాయంతో నేను కార్యం సాధించగలను. కానీ, సుగ్రీవుడు తన పని పూర్తి అయిన తరువాత, మనలను మరచిపోయినట్టున్నాడు. అది గుర్తు చెయ్యి. సుగ్రీవుడు మనలను వర్షాకాలము వరకూ ఆగమన్నాడు. వర్షాకాలము అయిపోయినా, సుగ్రీవుడు ఇంకా మద్యపాన మత్తులో, కామభోగములలో మునిగి తేలుతున్నాడు. ఇంకా మత్తు వదిలినట్టు లేదు. మనలను పూర్తిగా మరచినట్టున్నాడు.
లక్ష్మణా! నీవు పోయి సుగ్రీవుని కలిసి, నాకు కోపం వస్తే జరిగే పరిణామాలను అతనికి తెలియజెయ్యి.
“సుగ్రీవా! వాలి వెళ్లిన మార్గము ఇంకా మూసివేయబడ లేదు. నీ కోసం ఇంకా తెరిచి ఉంచాను. వాలి వెళ్లిన మార్గంలో వెళ్లడానికి ప్రయత్నించకు. ఓ సుగ్రీవా! నేను వాలిని ఒక్క బాణంతోనే చంపాను. కానీ మాట తప్పిన నిన్ను మాత్రం బంధు మిత్రులతో సహా చంపుతాను.
ఓ సుగ్రీవా! అశాశ్వతములైన కామసుఖములను విడిచి పెట్టి, శాశ్వతమైన ధర్మాన్ని అనుసరించు. పూర్వము నాకు ఇచ్చిన మాటను నిలబెట్టుకో. అంతేకాని, నా బాణములకు ఎరగా మారి, పరలోకంలో ఉన్నవాలిని కలవడానికి ప్రయత్నించకు.”
అని నా మాటగా చెప్పు. ఇంకా నీకు తోచినవి, మనకు హితము చేకూర్చే మాటలు చెప్పు. ఇంక ఆలస్యముచేయకు.” అని రాముడు లక్ష్మణునితో అన్నాడు.
శ్రీమద్రామాయణము
కిష్కింధా కాండము ముప్పదవ సర్గ సంపూర్ణము
ఓం తత్సత్ ఓం తత్సత్ ఓం తత్సత్.