అయోధ్యాకాండ పంచషష్ఠితమః సర్గః రామాయణంలోని ముఖ్యమైన ఘట్టం. ఈ సర్గలో దశరథుడు రాముని వనవాసం పంపడంలో ఉద్భవించిన విచారాన్ని వర్ణిస్తారు. కైకేయి మాట ప్రకారం రాముడు తన భార్య సీత మరియు సోదరుడు లక్ష్మణుడితో కలిసి వనానికి వెళ్ళడానికి సిద్దపడతాడు. ప్రజలు విచారంతో రాముని వెంటవెళ్లి వనవాసం ఆరంభాన్ని చూస్తారు. దశరథుడు రాముని వనవాసం వెళ్ళిపోవడం వల్ల తీవ్ర విషాదంలో ఉంటాడు. రాముడు తండ్రి ఆజ్ఞ పాటిస్తూ, ధర్మాన్ని పాటిస్తూ, వనవాసం చేయడం ప్రారంభిస్తాడు. ఈ సర్గ రాముని ధర్మపాలనను, కుటుంబ బాంధవ్యాలను, బాధ్యతను ప్రతిబింబిస్తుంది.
అంతఃపురాక్రందః
అథ రాత్ర్యాం వ్యతీతాయాం ప్రాతరేవాపరేఽహని |
వందినః పర్యుపాతిష్ఠన్ తత్పార్థివనివేశనమ్ || ౧ ||
సూతాః పరమసంస్కారాః మంగళాశ్చోత్తమశ్రుతాః |
గాయకాః స్తుతిశీలాశ్చ నిగదంతః పృథక్ పృథక్ || ౨ ||
రాజానం స్తువతాం తేషాముదాత్తాభిహితాశిషామ్ |
ప్రాసాదాభోగవిస్తీర్ణః స్తుతిశబ్దో హ్యవర్తత || ౩ ||
తతస్తు స్తువతాం తేషాం సూతానాం పాణివాదకాః |
అపదానాన్యుదాహృత్య పాణివాదా నవాదయన్ || ౪ ||
తేన శబ్దేన విహగాః ప్రతిబుద్ధా విసస్వనుః |
శాఖాస్థాః పంజరస్థాశ్చ యే రాజకులగోచరాః || ౫ ||
వ్యాహృతాః పుణ్యశబ్దాశ్చ వీణానాం చాపి నిస్స్వనాః |
ఆశీర్గేయం చ గాథానాం పూరయామాస వేశ్మ తత్ || ౬ ||
తతః శుచి సమాచారాః పర్యుపస్థాన కోవిదాః |
స్త్రీవర్షవరభూయిష్ఠాః ఉపతస్థుర్యథాపురమ్ || ౭ ||
హరిచందన సంపృక్తముదకం కాంచనైః ఘటైః |
ఆనిన్యుః స్నాన శిక్షాజ్ఞా యథాకాలం యథావిధి || ౮ ||
మంగళాలంభనీయాని ప్రాశనీయాన్యుపస్కరాన్ |
ఉపనిన్యుస్తథాప్యన్యాః కుమారీబహుళాః స్త్రియః || ౯ ||
సర్వలక్షణసంపన్నం సర్వం విధివదర్చితమ్ |
సర్వం సుగుణలక్ష్మీవత్తద్భభూవాభిహారికమ్ || ౧౦ ||
తత్తు సూర్యోదయం యావత్సర్వం పరిసముత్సుకమ్ |
తస్థావనుపసంప్రాప్తం కిం స్విదిత్యుపశంకితమ్ || ౧౧ ||
అథయాః కోసలేంద్రస్య శయనం ప్రత్యనంతరాః |
తాః స్త్రియస్తు సమాగమ్య భర్తారం ప్రత్యబోధయన్ || ౧౨ ||
తథాఽప్యుచితవృత్తాస్తాః వినయేన నయేన చ |
నహ్యస్య శయనం స్పృష్ట్వా కించిదప్యుపలేభిరే || ౧౩ ||
తాః స్త్రీయః స్వప్నశీలజ్ఞాస్చేష్టాసంచలనాదిషు |
తా వేపథుపరీతాశ్చ రాజ్ఞః ప్రాణేషు శంకితాః || ౧౪ ||
ప్రతిస్రోతస్తృణాగ్రాణాం సదృశం సంచకంపిరే | [సంచకాశిరే]
అథ సంవేపమానానాం స్త్రీణాం దృష్ట్వా చ పార్థివమ్ || ౧౫ ||
యత్తదాశంకితం పాపం తస్య జజ్ఞే వినిశ్చయః |
కౌసల్యా చ సుమిత్రా చ పుత్రశోకపరాజితే || ౧౬ ||
ప్రసుప్తే న ప్రబుధ్యేతే యథా కాలసమన్వితే |
నిష్ప్రభా చ వివర్ణా చ సన్నా శోకేన సన్నతా || ౧౭ ||
న వ్యరాజత కౌసల్యా తారేవ తిమిరావృతా |
కౌసల్యాఽనంతరం రాజ్ఞః సుమిత్రా తదంతనరమ్ || ౧౮ ||
న స్మ విభ్రాజతే దేవీ శోకాశ్రులులితాననా |
తే చ దృష్ట్వా తథా సుప్తే ఉభే దేవ్యౌ చ తం నృపమ్ || ౧౯ ||
సుప్తమేవోద్గతప్రాణమంతః పురమదృశ్యత |
తతః ప్రచుక్రుశుర్దీనాః సస్వరం తా వరాంగనాః || ౨౦ ||
కరేణవైవారణ్యే స్థాన ప్రచ్యుత యూథపాః |
తాసామాక్రంద శబ్దేన సహసోద్గత చేతనే || ౨౧ ||
కౌసల్యా చ సుమిత్రాచ త్యక్తనిద్రే బభూవతుః |
కౌసల్యా చ సుమిత్రా చ దృష్ట్వా స్పృష్ట్వా చ పార్థివమ్ || ౨౨ ||
హా నాథేతి పరిక్రుశ్య పేతతుర్ధరణీతలే |
సా కోసలేంద్రదుహితా వేష్టమానా మహీతలే || ౨౩ ||
న బభ్రాజ రజోధ్వస్తా తారేవ గగనాచ్చ్యుతా |
నృపే శాంతగుణే జాతే కౌసల్యాం పతితాం భువి || ౨౪ ||
ఆపశ్యంస్తాః స్త్రియః సర్వాః హతాం నాగవధూమివ |
తతః సర్వా నరేంద్రస్య కైకేయీప్రముఖాః స్త్రియః || ౨౫ ||
రుదంత్యః శోకసంతప్తా నిపేతుర్గతచేతనాః |
తాభిః స బలవాన్నాదః క్రోశంతీభిరనుద్రుతః || ౨౬ ||
యేన స్థిరీకృతం భూయస్తద్గృహం సమనాదయత్ |
తత్సముత్త్రస్తసంభ్రాంతం పర్యుత్సుక జనాకులమ్ || ౨౭ ||
సర్వతస్తుములాక్రందం పరితాపార్తబాంధవమ్ |
సద్యో నిపతితానందం దీనవిక్లబదర్శనమ్ || ౨౮ ||
బభూవ నరదేవస్య సద్మ దిష్టాంతమీయుషః |
అతీతమాజ్ఞాయ తు పార్థివర్షభమ్
యశస్వినం సంపరివార్య పత్నయః |
భృశం రుదంత్యః కరుణం సుదుఃఖితాః
ప్రగృహ్య బాహూ వ్యలపన్ననాథవత్ || ౨౯ ||
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే అయోధ్యాకాండే పంచషష్ఠితమః సర్గః || ౬౫ ||
Ayodhya Kanda Sarga 65 Meaning In Telugu
మరునాడు తెల్లవారింది. రోజూ మాదిరి వంది మాగధులు దశరథ మహారాజును నిద్రలేపడానికి వచ్చారు. వారు దశరథుని గూర్చి మంగళకరములైన వాక్యములు పలుకుతూ స్తోత్రపాఠములు చదువుతున్నారు. గాయకులు దశరథుని వంశ చరిత్రను గానం చేస్తున్నారు. వారి స్తోత్రపాఠములతో కౌసల్యా మందిరము మారుమోగిపోయింది.
పరిచారికలు దశరథుని నిద్రలేపడానికి ఆయన పడుకున్న శయ్య దగ్గరకు వచ్చారు. మరి కొంత మంది మంచి గంధము కలిపిన నీరుతో నిండిన కుండలు తీసుకొని వచ్చారు. వారు దశరథుని శయ్యకు కొంచెం దూరంలో నిలబడ్డారు. సాధారణంగా మహారాజు ఈపాటికి నిద్రలేచేవారు. కాని ఇన్ని స్తోత్రపాఠములు చదువుతున్నా ఆయన అటు ఇటు కూడా కదలడం లేదు. వారికి అనుమానం కలిగింది. కాని అలాగే నిలబడి పోయారు.
ఇంతలో కొంతమంది వృద్ధ పరిచారికలు, దశరథుని వద్ద చనువు ఉన్న వాళ్లు, అక్కడకు వచ్చారు. విషయం తెలుసుకున్నారు. వారు దశరథుని శయ్య దగ్గరకువెళ్లారు. ఆయనను సున్నితంగా తట్టి లేపడానికి ప్రయత్నించారు. ఆయనలో చలనం లేదు. వారికి భయం వేసింది. వణుకుతూ అలాగే నిలబడిపోయారు. వారి మనస్సు కీడు శంకించింది. మహారాజు మరణవార్తను బయటకు చెప్పడానికి వారికి ధైర్యము చాలడం లేదు. వారు పరుగుపరుగున కౌసల్య సుమిత్రల వద్దకు వెళ్లారు. అప్పటికి వారు నిద్రలేవలేదు. అప్పటికి వారికి విషయం బోధపడింది. రాత్రి అందరూ నిద్రించిన తరువాత దశరథుని ప్రాణాలు నిద్రలోనే పోయాయి. ఆవిషయం రాణులకు తెలియదు అని వారికి అవగతమయింది. వారు ఏడుస్తూ
కౌసల్యను నిద్ర లేపారు. వారికి ఏం చెప్పాలో తోచలేదు. దశరధుని వంక చూపించారు. కౌసల్య దశరధుని వద్దకు వెళ్లింది. ఆయన మరణించాడు అనిఅర్థం అయింది. “హా నాధా!” అంట బిగ్గరగా కేకపెట్టి దశరథుని మీద పడిపోయింది. దశరథుని మరణ వార్త అంత:పురము అంతటా వ్యాపించింది. దశరథుని భార్యలందరూ అక్కడకు చేరుకున్నారు. అందరూ బిగ్గరగా ఏడుస్తున్నారు. కైకకు కూడా దు:ఖము కట్టలు తెంచుకొని వస్తోంది. ఆమెకూడా బిగ్గరగా ఏడుస్తోంది. వారి రోదనలతో అంత:పురము నిండిపోయింది. పరిచారికలకు ఏం చెయ్యాలో తోచడం లేదు. అటుఇటు పరుగెత్తుతున్నారు.
శ్రీమద్రామాయణము
అయోధ్యాకాండము అరువై ఐదవ సర్గ సంపూర్ణము
ఓం తత్సత్ ఓం తత్సత్ ఓం తత్సత్.