అయోధ్యాకాండం అశీతితమ (80వ) సర్గలో, వసిష్ఠుడు దశరథ మహారాజుకు దేనుబుడు అనే విశిష్టమైన ఘీతోపాహారాన్ని సమర్పిస్తాడు. ఈ సమయంలో, దశరథ మహారాజు రాముని వలసకు వెళ్లడం మరియు తన కొడుకుతో విడిపోవడం వల్ల బాధతో ఉంటుంది. వసిష్ఠుడు ధైర్యం చెబుతూ, రాజ్యం పరిపాలన గురించి ఆలోచనలతో నిమగ్నమవుతాడు. దశరథుడు రాముని ఆకస్మిక ప్రయాణం గురించి మాట్లాడుకుంటూ, కైకేయి చేసిన అన్యాయంపై తీవ్ర ఆవేదన వ్యక్తం చేస్తాడు. వసిష్ఠుడు దశరథుని ధైర్యం చెప్పి, కౌసల్య, సుమిత్ర మరియు కైకేయిలను సాంత్వన పరుస్తాడు. ఈ సర్గ దశరథ మహారాజు యొక్క భావోద్వేగాలు, రాముని పట్ల అతని అపార ప్రేమను, రాముని విడిపోవడం వలన అతని ఆవేదనను ప్రతిబింబిస్తుంది.
మార్గసంస్కారః
అథ భూమి ప్రదేశజ్ఞాః సూత్రకర్మవిశారదాః |
స్వకర్మాభిరతాః శూరాః ఖనకా యంత్రకాస్తథా || ౧ ||
కర్మాంతికాః స్థపతయః పురుషా యంత్రకోవిదాః |
తథా వర్ధకయశ్చైవ మార్గిణో వృక్షతక్షకాః || ౨ ||
కూపకారాః సుధాకారాః వంశకర్మకృతస్తథా |
సమర్థా యే చ ద్రష్టారః పురతస్తే ప్రతస్థిరే || ౩ ||
స తు హర్షాత్తముద్దేశం జనౌఘో విపులః ప్రయాన్ |
అశోభత మహావేగః సముద్ర ఇవ పర్వణి || ౪ ||
తే స్వవారం సమాస్థాయ వర్త్మకర్మణి కోవిదాః |
కరణైః వివిధోపేతైః పురస్తాత్సంప్రతస్థిరే || ౫ ||
లతావల్లీశ్చ గుల్మాంశ్చ స్థాణూనశ్మన ఏవ చ |
జనాస్తే చక్రిరే మార్గం చిందంతః వివిధాన్ ద్రుమాన్ || ౬ ||
అవృక్షేషు చ దేశేషు కేచిద్వృక్షానరోపయన్ |
కేచిత్కుఠారైష్టంకైశ్చ దాత్రైశ్ఛిందన్ క్వచిత్ క్వచిత్ || ౭ ||
అపరే వీరణస్తంబాన్ బలినో బలవత్తరాః |
విధమంతి స్మ దుర్గాణి స్థలాని చ తతస్తతః || ౮ ||
అపరేఽపూరయన్కూపాన్ పాంసుభిః శ్వభ్రమాయతమ్ |
నిమ్నభాగాంస్తతః కేచిత్ సమాంశ్చక్రుః సమంతతః || ౯ ||
బబంధుర్బంధనీయాంశ్చ క్షోద్యాన్ సంచుక్షుదుస్తదా |
బిభిదుర్భేదనీయాంశ్చ తాంస్తాన్దేశాన్నరాస్తదా || ౧౦ ||
అచిరేణైవ కాలేన పరివాహాన్బహూదకాన్ |
చక్రుర్బహు విధాకారాన్ సాగరప్రతిమాన్బహూన్ || ౧౧ ||
నిర్జలేషు చ దేశేషు ఖానయామాసురుత్తమాన్ |
ఉదపానాన్బహువిధాన్ వేదికాపరిమండితాన్ || ౧౨ ||
ససుధాకుట్టిమతలః ప్రపుష్పితమహీరుహః |
మత్తోద్ఘుష్ట ద్విజగణః పతాకాభిరలంకృతః || ౧౩ ||
చందనోదకసంసిక్తర్నానా కుసుమభూషితః |
బహ్వశోభత సేనాయాః పంథాః సురపథోపమః || ౧౪ ||
ఆజ్ఞాప్యాథ యథాఽజ్ఞప్తి యుక్తాస్తేఽధికృతా నరాః |
రమణీయేషు దేశేషు బహుస్వాదుఫలేషు చ || ౧౫ ||
యో నివేశస్త్వభిప్రేతః భరతస్య మహాత్మనః |
భూయస్తం శోభయామాసుః భూషాభిర్భూషణోపమమ్ || ౧౬ ||
నక్షత్రేషు ప్రశస్తేషు ముహూర్తేషు చ తద్విదః |
నివేశాన్ స్థాపయామాసుర్భరతస్య మహాత్మనః || ౧౭ ||
బహుపాంసుచయాశ్చాపి పరిఖాపరివారితాః |
తంత్రేంద్ర కీలప్రతిమాః ప్రతోలీవరశోభితాః || ౧౮ ||
ప్రాసాద మాలావితతాః సౌధప్రాకార సంవృతాః |
పతాకా శోభితాః సర్వే సునిర్మిత మహాపథాః || ౧౯ ||
విసర్పద్భిరివాకాశే విటంకాగ్రవిమానకైః |
సముచ్చ్రితైర్నివేశాస్తే బభుః శక్రపురోపమాః || ౨౦ ||
జాహ్నవీం తు సమాసాద్య వివిధద్రుమకాననామ్ |
శీతలామలపానీయాం మహామీనసమాకులామ్ || ౨౧ ||
సచంద్రతారాగణమండితం యథా
నభః క్షపాయామమలం విరాజతే |
నరేంద్రమార్గస్స తథా వ్యరాజత
క్రమేణ రమ్యః శుభశిల్పినిర్మితః || ౨౨ ||
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే అయోధ్యాకాండే అశీతితమః సర్గః || ౮౦ ||
Ayodhya Kanda Sarga 80 Meaning In Telugu
అమాత్యులు భరతుని ప్రయాణమునకు తగిన ఏర్పాట్లు చేసారు.. ఆయాప్రదేశముల స్వభావములను తెలిసిన వారు, నేలను త్రవ్వేవారు, కొలతలు వేసేవారు, యంత్ర కోవిదులు, శిల్పులు, తగిన యంత్రములను నడుపువారు, చెక్కపని వారు, బావులు తవ్వువారు, మార్గములు వేయువారు, వారిని పర్యవేక్షించేవారు ఎవరెవరు ఏ యే పనులకు నియమింపబడ్డారో ఆ పనులను సమర్ధవంతంగా చేస్తున్నారు.
ముందుగా, భరతుడు, ఆయన సైన్యము, రధములు, శకటములు అడవులలో పోవుటకు, మార్గములు, రహదారులు వేస్తున్నారు. అడ్డంగా ఉన్న చెట్లను, పొదలను, తీగలను నరికి మార్గము చేస్తున్నారు. నేలంతా చదును చేస్తున్నారు. పల్లము ప్రదేశములలో మట్టిపోసి, ఎత్తైన ప్రదేశములను చదును చేసి, గుంతలను కప్పివేసి, మార్గములు ఏర్పరుస్తున్నారు. దారిలో సైన్యములకు, భరతుని అనుసరించు వారికీ, కావలసిన నీరు కాలవల ద్వారా అందించే ఏర్పాట్లు చేస్తున్నారు. నదులు కాలువలు లేని ప్రదేశములలో బావులుత్రవ్వి నీటిని పైకి తోడుతున్నారు. సేనలు నడచు మార్గమును సున్నముతో గట్టిచేసారు. దారిలో పూలచెట్లు నాటించారు. పతాకములతో అలంకరించారు.
ఈ పనులన్నీ చేయుటకు జ్యోతిష్కులు మంచి ముహూర్తములు నిర్ణయించారు. దారిలో భరతుడు, అంత:పురస్త్రీలు, రాజోద్యోగులు విడిది చేయుటకు వివిధములైన గృహములు నిర్మించారు. భరతుడు విడిది చేయు గృహమును ఇతర గృహముల కంటే బాగా అలంకరించారు. ఆ విధముగా కట్టబడిన విడిది గృహములు సరయూనది నుండి గంగానది వరకూ వ్యాపించి ఉ న్నాయి. ఆ ప్రకారంగా భరతుని ప్రయాణమునకు ఏర్పాట్లు చేయబడ్డాయి. (ఆ రోజుల్లో కూడా దేశాధినేత ప్రయాణమునకు నేడు చేసిన మాదిరే ఏర్పాట్లు చేయడం, అప్పటికప్పుడు అన్నీ అమర్చడం నేడు కూడా. చూస్తూనే ఉంటాం.)
శ్రీమద్రామాయణము
అయోధ్యాకాండము ఎనుబదవ సర్గ సంపూర్ణము
ఓం తత్సత్ ఓం తత్సత్ ఓం తత్సత్.