రామాయణంలోని కిష్కింధాకాండలో, రాముడు, లక్ష్మణుడు సుగ్రీవుడిని కలుసుకోవడానికి కిష్కింధకు చేరుకుంటారు. సుగ్రీవుడు, తన అన్న వాలితో విభేదించి, రాముడి సహాయంతో తన రాజ్యాన్ని తిరిగి పొందాలని కోరుకుంటాడు. రాముడు సీతాన్వేషణలో సుగ్రీవుడికి సహాయం చేయడానికి అంగీకరిస్తాడు. హనుమంతుడు రాముడి ప్రాముఖ్యతను గుర్తించి, సుగ్రీవుని దగ్గరకు తీసుకువెళ్ళి పరిచయం చేస్తాడు. సుగ్రీవుడు తన సైన్యంతో రాముడికి సహకారం అందించడానికి సిద్ధమవుతాడు. ఈ సర్గలో సుగ్రీవ-రాముల మధ్య స్నేహం, సీతాన్వేషణ, వాలిని సవాలు చేయడం మొదలైన అంశాలు ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకుంటాయి.
రామవిప్రలంభావేశః
స తాం పుష్కరిణీం గత్వా పద్మోత్పలఝషాకులామ్ |
రామః సౌమిత్రిసహితో విలలాపాకులేంద్రియః || ౧ ||
తస్య దృష్ట్వైవ తాం హర్షాదింద్రియాణి చకంపిరే |
స కామవశమాపన్నః సౌమిత్రిమిదమబ్రవీత్ || ౨ ||
సౌమిత్రే శోభతే పంపా వైడూర్యవిమలోదకా |
ఫుల్లపద్మోత్పలవతీ శోభితా వివిధైర్ద్రుమైః || ౩ ||
సౌమిత్రే పశ్య పంపాయాః కాననం శుభదర్శనమ్ |
యత్ర రాజంతి శైలాభా ద్రుమాః సశిఖరా ఇవ || ౪ ||
మాం తు శోకాభిసంతప్తం మాధవః పీడయన్నివ |
భరతస్య చ దుఃఖేన వైదేహ్యా హరణేన చ || ౫ ||
శోకార్తస్యాపి మే పంపా శోభతే చిత్రకాననా |
వ్యవకీర్ణా బహువిధైః పుష్పైః శీతోదకా శివా || ౬ ||
నళినైరపి సంఛన్నా హ్యత్యర్థం శుభదర్శనా |
సర్పవ్యాలానుచరితా మృగద్విజసమాకులా || ౭ ||
అధికం ప్రతిభాత్యేతన్నీలపీతం తు శాద్వలమ్ |
ద్రుమాణాం వివిధైః పుష్పైః పరిస్తోమైరివార్పితమ్ || ౮ ||
పుష్పభారసమృద్ధాని శిఖరాణి సమంతతః |
లతాభిః పుష్పితాగ్రాభిరుపగూఢాని సర్వతః || ౯ ||
సుఖానిలోఽయం సౌమిత్రే కాలః ప్రచురమన్మథః |
గంధవాన్ సురభిర్మాసో జాతపుష్పఫలద్రుమః || ౧౦ ||
పశ్య రూపాణి సౌమిత్రే వనానాం పుష్పశాలినామ్ |
సృజతాం పుష్పవర్షాణి తోయం తోయముచామివ || ౧౧ ||
ప్రస్తరేషు చ రమ్యేషు వివిధాః కాననద్రుమాః |
వాయువేగప్రచలితాః పుష్పైరవకిరంతి గామ్ || ౧౨ ||
పతితైః పతమానైశ్చ పాదపస్థైశ్చ మారుతః |
కుసుమైః పశ్య సౌమిత్రే క్రీడన్నివ సమంతతః || ౧౩ ||
విక్షిపన్ వివిధాః శాఖా నగానాం కుసుమోత్కచాః |
మారుతశ్చలితస్థానైః షట్పదైరనుగీయతే || ౧౪ ||
మత్తకోకిలసన్నాదైర్నర్తయన్నివ పాదపాన్ |
శైలకందరనిష్క్రాంతః ప్రగీత ఇవ చానిలః || ౧౫ ||
తేన విక్షిపతాత్యర్థం పవనేన సమంతతః |
అమీ సంసక్తశాఖాగ్రా గ్రథితా ఇవ పాదపాః || ౧౬ ||
స ఏష సుఖసంస్పర్శో వాతి చందనశీతలః |
గంధమభ్యావహన్ పుణ్యం శ్రమాపనయనోఽనిలః || ౧౭ ||
అమీ పవనవిక్షిప్తా వినదంతీవ పాదపాః |
షట్పదైరనుకూజంతో వనేషు మధుగంధిషు || ౧౮ ||
గిరిప్రస్థేషు రమ్యేషు పుష్పవద్భిర్మనోరమైః |
సంసక్తశిఖరాః శైలా విరాజంతే మహాద్రుమైః || ౧౯ ||
పుష్పసంఛన్నశిఖరా మారుతోత్క్షేపచంచలా |
అమీ మధుకరోత్తంసాః ప్రగీత ఇవ పాదపాః || ౨౦ ||
పుష్పితాగ్రాంస్తు పశ్యేమాన్ కర్ణికారాన్ సమంతతః |
హాటకప్రతిసంఛన్నాన్ నరాన్ పీతాంబరానివ || ౨౧ ||
అయం వసంతః సౌమిత్రే నానావిహగనాదితః |
సీతయా విప్రహీణస్య శోకసందీపనో మమ || ౨౨ ||
మాం హి శోకసమాక్రాంతం సంతాపయతి మన్మథః |
హృష్టః ప్రవదమానశ్చ మామాహ్వయతి కోకిలః || ౨౩ ||
ఏష నత్యూహకో హృష్టో రమ్యే మాం వననిర్ఝరే |
ప్రణదన్మన్మథావిష్టం శోచయిష్యతి లక్ష్మణ || ౨౪ ||
శ్రుత్వైతస్య పురా శబ్దమాశ్రమస్థా మమ ప్రియా |
మామాహూయ ప్రముదితా పరమం ప్రత్యనందత || ౨౫ ||
ఏవం విచిత్రాః పతగా నానారావవిరావిణః |
వృక్షగుల్మలతాః పశ్య సంపతంతి తతస్తతః || ౨౬ ||
విమిశ్రా విహగాః పుంభిరాత్మవ్యూహాభినందితాః |
భృంగరాజప్రముదితాః సౌమిత్రే మధురస్వరాః || ౨౭ ||
తస్యాః కూలే ప్రముదితాః శకునాః సంఘశస్త్విహ |
నాత్యూహరుతవిక్రందైః పుంస్కోకిలరుతైరపి || ౨౮ ||
స్వనంతి పాదపాశ్చేమే మమానంగప్రదీపనాః |
అశోకస్తబకాంగారః షట్పదస్వననిఃస్వనః || ౨౯ ||
మాం హి పల్లవతామ్రార్చిర్వసంతాగ్నిః ప్రధక్ష్యతి |
న హి తాం సూక్ష్మపక్ష్మాక్షీం సుకేశీం మృదుభాషిణీమ్ || ౩౦ ||
అపశ్యతో మే సౌమిత్రే జీవితేఽస్తి ప్రయోజనమ్ |
అయం హి దయితస్తస్యాః కాలో రుచిరకాననః || ౩౧ ||
కోకిలాకులసీమాంతో దయితాయా మమానఘ |
మన్మథాయాససంభూతో వసంతగుణవర్ధితః || ౩౨ ||
అయం మాం ధక్ష్యతి క్షిప్రం శోకాగ్నిర్న చిరాదివ |
అపశ్యతస్తాం దయితాం పశ్యతో రుచిరద్రుమాన్ || ౩౩ ||
మమాయమాత్మప్రభవో భూయస్త్వముపయాస్యతి |
అదృశ్యమానా వైదేహీ శోకం వర్ధయతే మమ || ౩౪ ||
దృశ్యమానో వసంతశ్చ స్వేదసంసర్గదూషకః |
మాం హృద్య మృగశాబాక్షీ చింతాశోకబలాత్కృతమ్ || ౩౫ ||
సంతాపయతి సౌమిత్రే క్రూరశ్చైత్రో వనానిలః |
అమీ మయూరాః శోభంతే ప్రనృత్యంతస్తతస్తతః || ౩౬ ||
స్వైః పక్షైః పవనోద్ధూతైర్గవాక్షైః స్ఫాటికైరివ |
శిఖినీభిః పరివృతాస్త ఏతే మదమూర్ఛితాః || ౩౭ ||
మన్మథాభిపరీతస్య మమ మన్మథవర్ధనాః |
పశ్య లక్ష్మణ నృత్యంతం మయూరముపనృత్యతి || ౩౮ ||
శిఖినీ మన్మథార్తైషా భర్తారం గిరిసానుషు |
తామేవ మనసా రామాం మయురోఽప్యుపధావతి || ౩౯ ||
వితత్య రుచిరౌ పక్షౌ రుతైరుపహసన్నివ |
మయూరస్య వనే నూనం రక్షసా న హృతా ప్రియా || ౪౦ ||
తస్మాన్నృత్యతి రమ్యేషు వనేషు సహ కాంతయా |
మమ త్వయం వినా వాసః పుష్పమాసే సుదుఃసహః || ౪౧ ||
పశ్య లక్ష్మణ సంరాగం తిర్యగ్యోనిగతేష్వపి |
యదేషా శిఖినీ కామాద్భర్తారం రమతేఽంతికే || ౪౨ ||
మమాప్యేవం విశాలాక్షీ జానకీ జాతసంభ్రమా |
మదనేనాభివర్తేత యది నాపహృతా భవేత్ || ౪౩ ||
పశ్య లక్ష్మణ పుష్పాణి నిష్ఫలాని భవంతి మే |
పుష్పభారసమృద్ధానాం వనానాం శిశిరాత్యయే || ౪౪ ||
రుచిరాణ్యపి పుష్పాణి పాదపానామతిశ్రియా |
నిష్ఫలాని మహీం యాంతి సమం మధుకరోత్కరైః || ౪౫ ||
వదంతి రావం ముదితాః శకునాః సంఘశః కలమ్ |
ఆహ్వయంత ఇవాన్యోన్యం కామోన్మాదకరా మమ || ౪౬ ||
వసంతో యది తత్రాపి యత్ర మే వసతి ప్రియా |
నూనం పరవశా సీతా సాఽపి శోచత్యహం యథా || ౪౭ ||
నూనం న తు వసంతోఽయం దేశం స్పృశతి యత్ర సా |
కథం హ్యసితపద్మాక్షీ వర్తయేత్సా మయా వినా || ౪౮ ||
అథవా వర్తతే తత్ర వసంతో యత్ర మే ప్రియా |
కిం కరిష్యతి సుశ్రోణీ సా తు నిర్భర్త్సితా పరైః || ౪౯ ||
శ్యామా పద్మపలాశాక్షీ మృదుపూర్వాభిభాషిణీ |
నూనం వసంతమాసాద్య పరిత్యక్ష్యతి జీవితమ్ || ౫౦ ||
దృఢం హి హృదయే బుద్ధిర్మమ సంప్రతి వర్తతే |
నాలం వర్తయితుం సీతా సాధ్వీ మద్విరహం గతా || ౫౧ ||
మయి భావస్తు వైదేహ్యాస్తత్త్వతో వినివేశితః |
మమాపి భావః సీతాయాం సర్వథా వినివేశితః || ౫౨ ||
ఏష పుష్పవహో వాయుః సుఖస్పర్శో హిమావహః |
తాం విచింతయతః కాంతాం పావకప్రతిమో మమ || ౫౩ ||
సదా సుఖమహం మన్యే యం పురా సహ సీతాయా |
మారుతః స వినా సీతాం శోకం వర్ధయతే మమ || ౫౪ ||
తాం వినా స విహంగో యః పక్షీ ప్రణదితస్తదా |
వాయసః పాదపగతః ప్రహృష్టమభినర్దతి || ౫౫ ||
ఏష వై తత్ర వైదేహ్యా విహగః ప్రతిహారకః |
పక్షీ మాం తు విశాలాక్ష్యాః సమీపముపనేష్యతి || ౫౬ ||
శృణు లక్ష్మణ సన్నాదం వనే మదవివర్ధనమ్ |
పుష్పితాగ్రేషు వృక్షేషు ద్విజానాముపకూజతామ్ || ౫౭ ||
విక్షిప్తాం పవనేనైతామసౌ తిలకమంజరీమ్ |
షట్పదః సహసాఽభ్యేతి మదోద్ధూతామివ ప్రియామ్ || ౫౮ ||
కామినామయమత్యంతమశోకః శోకవర్ధనః |
స్తబకైః పవనోత్క్షిప్తైస్తర్జయన్నివ మాం స్థితః || ౫౯ ||
అమీ లక్ష్మణ దృశ్యంతే చూతాః కుసుమశాలినః |
విభ్రమోత్సిక్తమనసః సాంగరాగా నరా ఇవ || ౬౦ ||
సౌమిత్రే పశ్య పంపాయాశ్చిత్రాసు వనరాజిషు |
కిన్నరా నరశార్దూల విచరంతి తతస్తతః || ౬౧ ||
ఇమాని శుభగంధీని పశ్య లక్ష్మణ సర్వశః |
నళినాని ప్రకాశంతే జలే తరుణసూర్యవత్ || ౬౨ ||
ఏషా ప్రసన్నసలిలా పద్మనీలోత్పలాయుతా |
హంసకారండవాకీర్ణా పంపా సౌగంధికాన్వితా || ౬౩ ||
జలే తరుణసూర్యాభైః షట్పదాహతకేసరైః |
పంకజైః శోభతే పంపా సమంతాదభిసంవృతా || ౬౪ ||
చక్రవాకయుతా నిత్యం చిత్రప్రస్థవనాంతరా |
మాతంగమృగయూథైశ్చ శోభతే సలిలార్థిభిః || ౬౫ ||
పవనాహితవేగాభిరూర్మిభిర్విమలేఽంభసి |
పంకజాని విరాజంతే తాడ్యమానాని లక్ష్మణ || ౬౬ ||
పద్మపత్రవిశాలాక్షీం సతతం పంకజప్రియామ్ |
అపశ్యతో మే వైదేహీం జీవితం నాభిరోచతే || ౬౭ ||
అహో కామస్య వామత్వం యో గతామపి దుర్లభామ్ |
స్మారయిష్యతి కల్యాణీం కల్యాణతరవాదినీమ్ || ౬౮ ||
శక్యో ధారయితుం కామో భవేదద్యాగతో మయా |
యది భూయో వసంతో మాం న హన్యాత్పుష్పితద్రుమః || ౬౯ ||
యాని స్మ రమణీయాని తయా సహ భవంతి మే |
తాన్యేవారమణీయాని జాయంతే మే తయా వినా || ౭౦ ||
పద్మకోశపలాశాని దృష్ట్వా దృష్టిర్హి మన్యతే |
సీతాయా నేత్రకోశాభ్యాం సదృశానీతి లక్ష్మణ || ౭౧ ||
పద్మకేసరసంసృష్టో వృక్షాంతరవినిఃసృతః |
నిఃశ్వాస ఇవ సీతాయా వాతి వాయుర్మనోహరః || ౭౨ ||
సౌమిత్రే పశ్య పంపాయా దక్షిణే గిరిసానుని |
పుష్పితాం కర్ణికారస్య యష్టిం పరమశోభనామ్ || ౭౩ ||
అధికం శైలరాజోఽయం ధాతుభిః సువిభూషితః |
విచిత్రం సృజతే రేణుం వాయువేగవిఘట్టితమ్ || ౭౪ ||
గిరిప్రస్థాస్తు సౌమిత్రే సర్వతః సంప్రపుష్పితైః |
నిష్పత్రైః సర్వతో రమ్యైః ప్రదీప్తా ఇవ కింశుకైః || ౭౫ ||
పంపాతీరరుహాశ్చేమే సంసక్తా మధుగంధినః |
మాలతీమల్లికాషండాః కరవీరాశ్చ పుష్పితాః || ౭౬ ||
కేతక్యః సింధువారాశ్చ వాసంత్యశ్చ సుపుష్పితాః |
మాధవ్యో గంధపూర్ణాశ్చ కుందగుల్మాశ్చ సర్వశః || ౭౭ ||
చిరిబిల్వా మధూకాశ్చ వంజులా వకులాస్తథా |
చంపకాస్తిలకాశ్చైవ నాగవృక్షాః సుపుష్పితాః || ౭౮ ||
నీపాశ్చ వరణాశ్చైవ ఖర్జూరాశ్చ సుపుష్పితాః |
పద్మకాశ్చోపశోభంతే నీలాశోకాశ్చ పుష్పితాః || ౭౯ ||
లోధ్రాశ్చ గిరిపృష్ఠేషు సింహకేసరపింజరాః |
అంకోలాశ్చ కురంటాశ్చ పూర్ణకాః పారిభద్రకాః || ౮౦ ||
చూతాః పాటలయశ్చైవ కోవిదారాశ్చ పుష్పితాః |
ముచులిందార్జునాశ్చైవ దృశ్యంతే గిరిసానుషు || ౮౧ ||
కేతకోద్దాలకాశ్చైవ శిరీషాః శింశుపా ధవాః |
శాల్మల్యః కింశుకాశ్చైవ రక్తాః కురవకాస్తథా || ౮౨ ||
తినిశా నక్తమాలాశ్చ చందనాః స్పందనాస్తథా |
పుష్పితాన్ పుష్పితాగ్రాభిర్లతాభిః పరివేష్టితాన్ || ౮౩ ||
ద్రుమాన్ పశ్యేహ సౌమిత్రే పంపాయా రుచిరాన్ బహూన్ |
వాతవిక్షిప్తవిటపాన్ యథాఽఽసన్నాన్ ద్రుమానిమాన్ || ౮౪ ||
లతాః సమనువర్తంతే మత్తా ఇవ వరస్త్రియః |
పాదపాత్పాదపం గచ్ఛన్ శైలాచ్ఛైలం వనాద్వనమ్ || ౮౫ ||
వాతి నైకరసాస్వాదః సమ్మోదిత ఇవానిలః |
కేచిత్పర్యాప్తకుసుమాః పాదపా మధుగంధినః || ౮౬ ||
కేచిన్ముకులసంవీతాః శ్యామవర్ణా ఇవాబభుః |
ఇదం మృష్టమిదం స్వాదు ప్రఫుల్లమిదమిత్యపి || ౮౭ ||
రాగమత్తో మధుకరః కుసుమేష్వవలీయతే |
నిలీయ పునరుత్పత్య సహసాఽన్యత్ర గచ్ఛతి || ౮౮ ||
మధులుబ్ధో మధుకరః పంపాతీరద్రుమేష్వసౌ |
ఇయం కుసుమసంఘాతైరుపస్తీర్ణా సుఖాకృతా || ౮౯ ||
స్వయం నిపతితైర్భూమిః శయనప్రస్తరైరివ |
వివిధా వివిధైః పుష్పైస్తైరేవ నగసానుషు || ౯౦ ||
వికీర్ణైః పీతరక్తా హి సౌమిత్రే ప్రస్తరాః కృతాః |
హిమాంతే పశ్య సౌమిత్రే వృక్షాణాం పుష్పసంభవమ్ || ౯౧ ||
పుష్పమాసే హి తరవః సంఘర్షాదివ పుష్పితాః |
ఆహ్వయంత ఇవాన్యోన్యం నగాః షట్పదనాదితాః || ౯౨ ||
కుసుమోత్తంసవిటపాః శోభంతే బహు లక్ష్మణ |
ఏష కారండవః పక్షీ విగాహ్య సలిలం శుభమ్ || ౯౩ ||
రమతే కాంతాయా సార్ధం కామముద్దీపయన్మమ |
మందకిన్యాస్తు యదిదం రూపమేవ మనోహరమ్ || ౯౪ ||
స్థానే జగతి విఖ్యాతా గుణాస్తస్యా మనోరమాః |
యది దృశ్యేత సా సాధ్వీ యది చేహ వసేమహి || ౯౫ ||
స్పృహయేయం న శక్రాయ నాయోధ్యాయై రఘూత్తమ |
న హ్యేవం రమణీయేషు శాద్వలేషు తయా సహ || ౯౬ ||
రమతో మే భవేచ్చింతా న స్పృహాన్యేషు వా భవేత్ |
అమీ హి వివిధైః పుష్పైస్తరవో రుచిరచ్ఛదాః || ౯౭ ||
కాననేఽస్మిన్ వినా కాంతాం చిత్తమున్మాదయంతి మే |
పశ్య శీతజలాం చేమాం సౌమిత్రే పుష్కరాయుతామ్ || ౯౮ ||
చక్రవాకానుచరితాం కారండవనిషేవితామ్ |
ప్లవైః క్రౌంచైశ్చ సంపూర్ణాం వరాహమృగసేవితామ్ || ౯౯ ||
అధికం శోభతే పంపా వికూజద్భిర్విహంగమైః |
దీపయంతీవ మే కామం వివిధా ముదితా ద్విజాః || ౧౦౦ ||
శ్యామాం చంద్రముఖీం స్మృత్వా ప్రియాం పద్మనిభేక్షణామ్ |
పశ్య సానుషు చిత్రేషు మృగీభిః సహితాన్ మృగాన్ || ౧౦౧ ||
మాం పునర్మృగశాబాక్ష్యా వైదేహ్యా విరహీకృతమ్ |
వ్యథయంతీవ మే చిత్తం సంచరంతస్తతస్తతః || ౧౦౨ ||
అస్మిన్ సానుని రమ్యే హి మత్తద్విజగణాయుతే |
పశ్యేయం యది తాం కంతాం తతః స్వస్తి భవేన్మమ || ౧౦౩ ||
జీవేయం ఖలు సౌమిత్రే మయా సహ సుమధ్యమా |
సేవతే యది వైదేహీ పంపాయాః పవనం సుఖమ్ || ౧౦౪ ||
పద్మసౌగంధికవహం శివం శోకవినాశనమ్ |
ధన్యా లక్ష్మణ సేవంతే పంపోపవనమారుతమ్ || ౧౦౫ ||
శ్యామా పద్మపలాశాక్షీ ప్రియా విరహితా మయా |
కథం ధారయతి ప్రాణాన్ వివశా జనకాత్మజా || ౧౦౬ ||
కిం ను వక్ష్యామి రాజానం ధర్మజ్ఞం సత్యవాదినమ్ |
సీతాయా జనకం పృష్టః కుశలం జనసంసది || ౧౦౭ ||
యా మామనుగతా మందం పిత్రా ప్రవ్రాజితం వనమ్ |
సీతా సత్పథమాస్థాయ క్వ ను సా వర్తతే ప్రియా || ౧౦౮ ||
తయా విహీనః కృపణః కథం లక్ష్మణ ధారయే |
యా మామనుగతా రాజ్యాద్భ్రష్టం విగతచేతసమ్ || ౧౦౯ ||
తచ్చార్వంచితపక్ష్మాక్షం సుగంధి శుభమవ్రణమ్ |
అపశ్యతో ముఖం తస్యాః సీదతీవ మనో మమ || ౧౧౦ ||
స్మితహాస్యాంతరయుతం గుణవన్మధురం హితమ్ |
వైదేహ్యా వాక్యమతులం కదా శ్రోష్యామి లక్ష్మణ || ౧౧౧ ||
ప్రాప్య దుఃఖం వనే శ్యామా సా మాం మన్మథకర్శితమ్ |
నష్టదుఃఖేవ హృష్టేవ సాధ్వీ సాధ్వభ్యభాషత || ౧౧౨ ||
కిం ను వక్ష్యామి కౌసల్యామయోధ్యాయాం నృపాత్మజ |
క్వ సా స్నుషేతి పృచ్ఛంతీం కథం చాతిమనస్వినీమ్ || ౧౧౩ ||
గచ్ఛ లక్ష్మణ పశ్య త్వం భరతం భ్రాతృవత్సలమ్ |
న హ్యహం జీవితుం శక్తస్తామృతే జనకాత్మజామ్ || ౧౧౪ ||
ఇతి రామం మహాత్మానం విలపంతమనాథవత్ |
ఉవాచ లక్ష్మణో భ్రాతా వచనం యుక్తమవ్యయమ్ || ౧౧౫ ||
సంస్థంభ రామ భద్రం తే మా శుచః పురుషోత్తమ |
నేదృశానాం మతిర్మందా భవత్యకలుషాత్మనామ్ || ౧౧౬ ||
స్మృత్వా వియోగజం దుఃఖం త్యజ స్నేహం ప్రియే జనే |
అతిస్నేహపరిష్వంగాద్వర్తిరార్ద్రాఽపి దహ్యతే || ౧౧౭ ||
యది గచ్ఛతి పాతాళం తతో హ్యధికమేవ వా |
సర్వథా రావణస్తావన్న భవిష్యతి రాఘవ || ౧౧౮ ||
ప్రవృత్తిర్లభ్యతాం తావత్తస్య పాపస్య రక్షసః |
తతో హాస్యతి వా సీతాం నిధనం వా గమిష్యతి || ౧౧౯ ||
యది యాత్యదితేర్గర్భం రావణః సహ సీతయా |
తత్రాప్యేనం హనిష్యామి న చేద్దాస్యతి మైథిలీమ్ || ౧౨౦ ||
స్వాస్థ్యం భద్రం భజస్వార్య త్యజ్యతాం కృపణా మతిః |
అర్థో హి నష్టకార్యార్థైర్నాయత్నేనాధిగమ్యతే || ౧౨౧ ||
ఉత్సాహో బలవానార్య నాస్త్యుత్సాహాత్పరం బలమ్ |
సోత్సాహస్యాస్తి లోకేఽస్మిన్న కించిదపి దుర్లభమ్ || ౧౨౨ ||
ఉత్సాహవంతః పురుషా నావసీదంతి కర్మసు |
ఉత్సాహమాత్రమాశ్రిత్య సీతాం ప్రతిలభేమహి || ౧౨౩ ||
త్యజ్యతాం కామవృత్తత్వం శోకం సంన్యస్య పృష్ఠతః |
మహాత్మానం కృతాత్మానమాత్మానం నావబుధ్యసే || ౧౨౪ ||
ఏవం సంబోధితస్తత్ర శోకోపహతచేతనః |
న్యస్య శోకం చ మోహం చ తతో ధైర్యముపాగమత్ || ౧౨౫ ||
సోఽభ్యతిక్రామదవ్యగ్రస్తామచింత్యపరాక్రమః |
రామః పంపాం సురుచిరాం రమ్యపారిప్లవద్రుమామ్ || ౧౨౬ ||
నిరీక్షమాణః సహసా మహాత్మా
సర్వం వనం నిర్ఝరకందరాంశ్చ |
ఉద్విగ్నచేతాః సహ లక్ష్మణేన
విచార్య దుఃఖోపహతః ప్రతస్థే || ౧౨౭ ||
తం మత్తమాతంగవిలాసగామీ
గచ్ఛంతమవ్యగ్రమనా మహాత్మా |
స లక్ష్మణో రాఘవమప్రమత్తో
రరక్ష ధర్మేణ బలేన చైవ || ౧౨౮ ||
తావృశ్యమూకస్య సమీపచారీ
చరన్ దదర్శాద్భుతదర్శనీయౌ |
శాఖామృగాణామధిపస్తరస్వీ
వితత్రసే నైవ చిచేష్ట కించిత్ || ౧౨౯ ||
స తౌ మహాత్మా గజమందగామి
శాఖామృగస్తత్ర చిరం చరంతౌ |
దృష్ట్వా విషాదం పరమం జగామ
చింతాపరీతో భయభారమగ్నః || ౧౩౦ ||
తమాశ్రమం పుణ్యసుఖం శరణ్యం
సదైవ శాఖామృగసేవితాంతమ్ |
త్రస్తాశ్చ దృష్ట్వా హరయోఽభిజగ్ముః
మహౌజసౌ రాఘవలక్ష్మణౌ తౌ || ౧౩౧ ||
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకియే ఆదికావ్యే కిష్కింధాకాండే ప్రథమః సర్గః || ౧ ||
Kishkindha Kanda Sarga 1 Meaning In Telugu
రామ లక్ష్మణులు పంపా సరస్సును సమీపించారు. ఆ సరస్సు చూడటానికి చాలా మనోహరంగా ఉంది. సరస్సునిండా పద్మములు,కలువలు వికసించి ఉన్నాయి. ఆ సరస్సు అందాలు చూడగానే రాముని హృదయం అంతా బాధతో నిండి పోయింది.
“లక్ష్మణా! ఈ సరస్సు చూడు ఎంత హృదయానందాన్ని కలిగిస్తూ ఉందో. కాని సీతా వియోగంతో బాధపడుతున్న నాకు ఈ సరస్సు అందాలు ఏమాత్రం సంతోషాన్ని కలిగించడం లేదు. సీతా వియోగంతో బాధపడుతున్న నాకు ఈ ప్రకృతి అందాలు ఇంకా దు:ఖమును ఎక్కువ చేస్తున్నాయి. నా మనోవ్యధ ఎప్పుడు తీరుతుందో ఏమో! కాని లక్ష్మణా! ఈ వనములో ఉన్న పుష్పముల మీదినుండి వీచు గాలి మనకు మార్గాయాసమును పూర్తిగా తొలగించినది.
లక్ష్మణా! ఆ కోయిలలు చూడు ఎలా కూస్తున్నాయో. సీత కూడా ఆ కోయిల కూతలు విని నన్ను పిలిచి ఆ కోయిల కూతలు నాకూ వినిపించేది. నా సీత నాకు దొరకని పక్షంలో, నా సీతను నేను చూడని పక్షంలో నేను బతికి ఉండటం వృధా! ఇటువంటి సుందర దృశ్యములు ఎన్ని చూచినా సీతను చూచిన దానితో సాటి రావు కదా! పైగా ఈ వసంత ఋతువు దృశ్యములు, ఈ మలయమారుతము, వసంత శోభ నా వ్యధను ఎక్కువ చేస్తున్నాయి. నా సీతను ఆ రాక్షసుడు ఎత్తుకొని పోకపోయి ఉంటే నేను కూడా సీత తో కలిసి ఈ వసంత ఋతువు శోభను తనివిదీరా అనుభవించేవాడిని కదా!
లక్ష్మణా! సీత బతికి ఉంటే, సీత ఉన్న చోటున కూడా ఈ వసంత ఋతువు ఉంటుంది కదా! సీత కూడా నా మాదిరే విరహవేదన అనుభవిస్తూ ఉంటుంది కదా! నా మాదిరే సీత కూడా ఈ వసంత శోభను అనుభవించలేదు కదా! అవును. ఈ మనోహర దృశ్యములు ఆమెకు కూడా ఏమాత్రం ఆనందాన్ని కలిగించలేవు. ఎందుకంటే నేను, సీత దేహాలు వేరైనా మా మనసులు ఒకటే. నా మనస్సు ఆమె మీద, ఆమె మనస్సు నా మీదా లగ్నం అయి ఉన్నాయి.
లక్ష్మణా! నేను సీత కలిసి ఉన్నప్పుడు మా ఇద్దరికీ ఆహ్లాదమును కలిగించిన ఈ మలయమారుతము ప్రస్తుతము నాకు అగ్ని వీచికలవలె తాకుతూ ఉన్నాయి. లక్ష్మణా! చూచావా! ఆ కాకి ఎలా అరుస్తూ ఉందో! నాకు మరలా సీతా సంయోగం కలుగుతుందని చెబుతూ ఉన్నట్టు లేదూ! సీతకు పద్మములు అంటే ఎంతో ఇష్టం. ఈ పంపా సరోవరములో ఉన్న పద్మములను చూచి సీత ఎంత సంతోషించేదో కదా! సీత లేకుండా నేను ఈ పద్మముల శోభను అనుభవించలేకున్నాను.
లక్ష్మణా! సీత నా దగ్గరగా ఉన్నప్పుడు నాకు ఏ యే వస్తువులు, దృశ్యములు ఆనందాన్ని కలిగించాయో అవే వస్తువులు, అవే దృశ్యములు ఇప్పుడు నాకు భేదాన్ని కలిగిస్తున్నాయి. లక్ష్మణా! సీత నాకు కనపడితే, సీతతో సహా నేను ఇక్కడనే స్థిరనివాసము ఏర్పరచు కొనవలెనని కోరికగా ఉంది. సీతతో సహా ఇక్కడ ఉంటే, నాకు దేవేంద్రపదవి కూడా అక్కరలేదు అనిపిస్తూ ఉంది. అయోధ్యకు కూడా తిరిగి వెళ్లను. ఇక్కడే ఉండిపోతాను. ఈ వనసీమలలో, ఈ సరోవర తీరములలో, పచ్చికబయళ్లలో సీతతో విహరిస్తూ ఉంటే, నాకు ఏ చింతా ఉండదు. ఏ వస్తువూ కావాలని అనిపించదు. ఈ అందమైన పంపాసరస్సులో నేను సీత జలకాలాడటం కన్నా ఆనందం ఏముంటుంది చెప్పు.
లక్ష్మణా! నేను లేకుండా నా సీత ఇంకా ప్రాణాలతో ఉంటుందంటావా! ఏమో! ఆలోచించే కొద్దీ నా మనసు వికలం అవుతూ ఉంది. సీత తండ్రి జనకమహారాజు వచ్చి నా సీత ఏదీ అని అడిగితే ఏమని చెప్పాలో అర్థంకావడం లేదు. నా దురదృష్టం కొద్దీ నేను రాజ్యాన్ని పోగొట్టుకొని అడవులకు వచ్చాను. సీత కూడా నా వెంట రావాలా! ఒకవేళ వచ్చినా రాక్షసుల చేత అపహరింపబడాలా! అంతా నా దురదృష్టం కాకపోతే మరేమిటి! రాజ్యభ్రష్టుడు, బుద్ధిలేని వాడు అయిన నన్ను నమ్ముకొని నా వెంట వచ్చిన సీత లేకుండా నేను ఎలా జీవించేది!
లక్ష్మణా!సీత ఎంత మధురంగా మాట్లాడేది. నాతో పరిహాసమాడేది. అటువంటి సీత పలుకులు మరలా ఎప్పుడు వింటానో కదా! నాతో పాటు అడవిలో ఎన్నో కష్టములు అనుభవించుచున్నా. సీత తాను ఏ కష్టములు పడనట్టుగా ఆనందించుచున్నట్టు కనపడేది. నా తో ఎంతో సంతోషంగా మాటలాడుతూ ఉండేది. అటువంటి సీతను వదిలి నేను ఒంటరిగా అయోధ్యకు వెళితే, నా తల్లి కౌసల్య “రామా! నా కోడలు సీత ఎక్కడ. ఆమెను ఎక్కడ వదిలి వచ్చావు”అని అడిగితే నేను ఏమని సమాధానము చెప్పాలి.
ఓ లక్ష్మణా! నేనుసీత లేకుండా అయోధ్యకు రాలేదు. కాబట్టి నీవు ఒంటరిగా అయోధ్యకు వెళ్లు. నేను ఈ అరణ్యములలోనే సీతా వియోగంతో ఆ తనువు చాలిస్తాను.” అని విలపించాడు రాముడు.
ఆ మాటలు అన్నీ ఓపిగ్గా విన్నాడు లక్ష్మణుడు. “ఓ రామా! ఉ త్తమకులములో పుట్టిన వాడవు. అమిత పరాక్రమవంతుడవు. నీవే ఇలా అధైర్యపడితే ఎలా! నీ వంటి నిర్మల బుద్ధి కలవారికి ఈ ప్రకారము మందబుద్ధితో ఆలోచించడం శోభించదు. రామా! మనకు ఎక్కువ ప్రియమైన వాళ్లు దూరమైనపుడు దుఃఖముకలగడం సహజము. దానికి ఉపాయం వెతకాలి కానీ, ఇలా దు:ఖించడం వలన ప్రయోజనము లేదు. ముందు మనము ఆ రావణునిజాడ కనుక్కోవాలి. వాడు ఆకాశంలో ఉన్నా పాతాళంలో ఉన్నా వాడిని వదిలేది లేదు. వాడు సీతను తెచ్చి అప్పగించాలి. లేకపోతే మనచేతిలో చావాలి.
అన్నిటికన్నా ముందు నీవు ధైర్యంగా ఉండాలి. ఈ దీనత్వాన్ని వదిలిపెట్టాలి. కార్యరంగంలోకి దూకాలి. దానికి తగిన ఉత్సాహమును తెచ్చుకోవాలి. మానవ శరీరానికి ఉత్సాహాన్ని మించిన బలం వేరొకటి లేదు. ఉత్సాహవంతునకు లభించనిది ఏదీ లేదు. ఉత్సాహవంతుడు ఓటమిని ఎరుగడు. కాబట్టి రామా! నీవుకూడా ఉత్సాహమును తెచ్చుకో. సీతను తిరిగి సాధించుటకు ప్రయత్నము చెయ్యి. నీ పరాక్రమాన్ని గుర్తుకు తెచ్చుకో. నీ శోకాన్ని పక్కనపెట్టు. మనస్సును నిగ్రహించుకో.” అని రామునికి హితబోధ చేసాడు లక్ష్మణుడు.
లక్ష్మణుని మాటలతో రాముడు తన శోకాన్ని విడిచిపెట్టాడు. ధైర్యము, ఉత్సాహాన్ని తెచ్చుకున్నాడు. రాముడు, లక్ష్మణుడు పంపాసరోవరమును దాటారు.
వీరిద్దరినీ ఋష్యమూక పర్వతము పైనుండి సుగ్రీవుడు అనే వానర రాజు చూస్తున్నాడు. సుగ్రీవునికి భయం పట్టుకుంది. ఆ మానవులు ఇద్దరూ వాలి పంపగా తనకోసం వచ్చారేమో, తనను చంపుతారేమో అని భయపడ్డాడు. ఆ భయంతో కుంగిపోయాడు సుగ్రీవుడు. వెంటనే సుగ్రీవుడు తన వెంట ఉన్న వానరులతో సహా అక్కడి నుండి పారిపోయాడు.
శ్రీమద్రామాయణము
కిష్కింధాకాండము మొదటి సర్గ సంపూర్ణము
ఓం తత్సత్ ఓం తత్సత్ ఓం తత్సత్